Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Narodowy Brutto (PNB) na mieszkańca nie przekracza 90 % średniej PNB dla wszystkich państw członkowskich. Fundusz Spójności nie należy do funduszy strukturalnych, ale jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej.
Fundusz Kohezji powstał na mocy Traktatu z Maastrich o utworzeniu Unii Europejskiej z 1991 roku, który wszedł w życie w 1993. Jego realizację zaplanowano na lata 1993-2006.
Na szczycie UE w Berlinie w 1999 r. wprowadzono dwa zastrzeżenia, co do udzielania pomocy w ramach Funduszu Spójności:
- w roku 2003 zaplanowano przeprowadzenie weryfikacji czy państwa nadal kwalifikują się do pomocy przy PNB 90 % średniego PNB na jednego mieszkańca w UE;
- pomoc dla krajów „strefy euro” będzie udzielana pod warunkiem spełnienia kryteriów konwergencji – stabilność gospodarcza i wzrost.
Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójności jest wsparcie dla realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej.
Priorytety, realizowane przy wsparciu z Funduszu Spójności w ochronie środowiska:
- poprawa jakości wód powierzchniowych,
- polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,
- poprawa jakości powietrza,
- racjonalizacja gospodarki odpadami,
- ochrona powierzchni ziemi,
- zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.
Odbiorcami pomocy tj. beneficjentami końcowymi Fundusz Spójności mogą być podmioty publiczne, czyli samorządy terytorialne (gminy, związki gmin) i przedsiębiorstwa komunalne.
Instytucje wdrażające i zarządzające Funduszem Spójności:
- Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej – instytucja odpowiedzialna za ogólne zarządzanie i koordynację działań związanych z wykorzystaniem Funduszu Spójności;
- Ministerstwa Finansów – instytucja płatnicza;
- Ministerstwo Środowiska – instytucja pośrednicząca w zarządzaniu Funduszem Spójności I stopnia;
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – instytucja pośredniczące w zarządzaniu Funduszem Spójności II stopnia,
- Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej – instytucje pośredniczące w zarządzaniu Funduszem Spójności III stopnia – instytucje, do których składane są projekty.
W perspektywie finansowej 2007-2013 środki Funduszu Spójności w Polsce przyznawane są w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.